Lễ hội

Tuỳ thuộc vào tín hiệu của mùa màng mà quyết định quy mô tổ chức. Sau khi đã thống nhất về thời gian và mức đóng góp của các chủ hộ, già làng với vai trò là người tổng chỉ huy, phân công cho các thành viên thực hiện những công việc cụ thể như mua trâu, mua dê, mua heo, mua gà để làm vật hiến tế, chặt cây dựng nêu.v.v..Không khí chuẩn bị nhanh chóng lan toả, tất bật ở trong mỗi gia đình.

Thông thường, thời gian tiến hành lễ hội được tổ chức trong vòng 3 ngày. Ngày đầu tiên, mọi người tập trung để làm cây nêu. Từng nhóm nghệ nhân sẽ chịu trách nhiệm mỗi công việc một cách rất trôi chảy và thành thạo. Già làng sẽ chọn vị trí để tốp thanh niên đào hố, cắt máu gà đổ xuống và thắp lửa khấn Yàng rồi dựng cây nêu. Sau đó trâu sẽ được dắt về, cột vào thòng lọng kết bằng dây mây vô cùng chắc chắn. Ngay lúc này, 1 con heo nhỏ được hiến sinh lấy máu để quết vào cây nêu. Đêm hôm đó, cả làng sẽ không ngủ mà thực hiện lễ thức góp gạo thiêng. Một ban đại diện đốt đuốc và đi đến từng nhà, chủ hộ lấy 1 nắm gạo thơm góp vào gùi chung của cả làng để đưa về nhà rông.

Nghi lễ chém trâu trong lễ hội

Ngày thứ 2 mới thực sự là ngày chính lễ. Khi mặt trời vừa thức, cồng chiêng đã vang lên. Âm thanh rộn rã của chiêng bằng, chiêng núm vọng vào vách núi, trầm bổng lan toả trong không gian như báo với thần linh rằng dân làng bắt đầu hành lễ. Già làng trong bộ trang phục truyền thống, vai mang kiếm, tiến hành các nghi thức rắc gạo thiêng, dâng rượu thiêng, khấn Yàng và nhảy múa rồi chém nhẹ vào mình con trâu. Gọi là chém vì người dân Jrai A ráp chỉ đâm trâu khi mừng chiến công và mừng chiến thắng. Tiếng cồng tiếng chiêng vang lên rộn rã và trầm hùng. Vòng xoang bắt đầu hình thành rộng dần và nhiều lớp dần. Trâu được một tốp thanh niên lực lưỡng quật ngã, cắt lấy máu, treo đầu và đuôi trâu lên cây nêu. Lúc này ở bên trong nhà rông đã chuẩn bị sẵn hai ghè rượu thiêng, giá trị của mỗi ghè lên đến vài chục con trâu. Cùng với rượu, một ít tim và một ít gan trâu được bỏ vào vật dụng đan bằng cây lồ ô tươi, kết hoa văn vô cùng tinh tế để dâng lên Yàng. Già làng tiếp tục chủ trì nghi lễ, với lời khấn đại ý là cảm ơn Yàng đã cho mưa, cho nắng thuận hoà, cây lúa không bị con heo, con nai và con chuột rừng phá hoại. Nghi lễ này chỉ có già làng và những người uy tín, dân làng kính trọng thì mới được tham gia. Mọi người vừa lầm rầm khấn cầu, vừa chấm ngón tay vào ghè rượu thiêng rồi đưa lên miệng để ngậm. Tiếp đến là lễ thức nắm dây, một thủ tục tâm linh vô cùng độc đáo được gọi là Hrế Prang được tiến hành. Sợi dây cột từ cổ ghè rượu thiêng, dòng xuống bên dưới nhà rông, dân làng nắm vào sợi dây đó tạo thành dòng người tiếp nối dài ra mãi. Theo quan niệm, sợi dây chính là mối liên hệ giao cảm giữa con người với thần linh. Khi nắm dây, những mong muốn của mỗi người là sẽ được thần linh chấp nhận giúp đỡ. Nắm dây còn biểu hiện tính cộng đồng rất cao, mang ý nghĩa gắn kết mọi thành viên ở trong làng như một khối thống nhất. Phần nghi lễ đến lúc này coi như đã được hoàn tất. Mọi người bắt tay vào chia thịt cho các hộ gia đình. Đồng thời từ các hướng, dân làng cõng rượu đến góp để chuẩn bị cho phần hội thâu đêm. Những ghè rượu cứ nối tiếp nhau thành hàng, thành lối. Chủ ghè vồn vã mời khách hết căn này đến căn khác, khách phải uống cho thật say mới thực tình. Khi đã chuếnh choáng hơi men, cũng là lúc những điệu hát giao duyên được bắt đầu cất lên, cùng những ánh mắt đắm say và tình tứ.

Ngày thứ 3 chỉ mang tính nội bộ. Già làng và những người có trách nhiệm xem xét những cái được và những cái chưa được về lễ hội vừa tổ chức để rút kinh nghiệm. Tiếp tục ăn đầu trâu, uống rượu và bàn việc thu hoạch lúa đại trà sao cho nhanh gọn, tránh được thất thoát. Trồng cây Pơ lang, một nhánh nhỏ như cây gậy nằm giữa các cột "Gưng". Đây là một loại cây có sức sống mãnh liệt, tượng trưng cho sức mạnh của cộng đồng và kết thúc bằng việc treo xương của đầu trâu lên mái nhà rông.

Độc đáo Lễ hội "Ngăh Yang pơ dei kăm hau" của người Jrai A ráp

Lễ hội "Ngăh Yang pơ dei kăm hau" thực chất là một cách thể hiện văn hoá ứng xử của con người với thần linh. Nó xuất phát từ cuộc sống lao động sản xuất vốn phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên. Theo cách nghĩ của người dân Jrai A ráp, nhờ có Yàng che chở và phù hộ nên thóc lúa mới đầy kho. Vì vậy tổ chức lễ hội là để tỏ lòng biết ơn và là hành động trả nghĩa đối với thần linh. Đồng thời thông qua lễ hội, là dịp để từng thành viên trong cộng đồng làng nhận thức rõ trách nhiệm và quyền lợi của mình. Biểu hiện rõ nhất trong lễ thức nắm dây, ai là người không tự nguyện tham gia, có nghĩa là người đó tự tách ra khỏi cộng đồng. Lễ hội còn là môi trường nhằm thoả mãn nhu cầu được giao lưu của con người, sau những tháng ngày lao động miệt mài vất vả. Trải qua bao đời nay, mặc dù chịu nhiều tác động của môi trường xã hội, của thiên nhiên...nhưng lễ hội "Ngăh Yang pơ dei kăm hau" vẫn được người dân Jrai A ráp lưu giữ và khẳng định sức sống mãnh liệt trong cuộc sống tinh thần của cộng đồng. Ở lễ hội này, yếu tố duy tâm giống như một lớp bụi mờ, phía sau nó lấp lánh những giá trị văn hoá vượt ngưỡng tâm linh.

Theo Kontum.gov.vn