Lễ hội mừng nhà Rông mới tại Kon Tum

Người dân tộc Giẻ Triêng trước đây có cuộc sống du canh du cư. Khi tìm được một địa điểm để họ lập làng mới, họ thường ở lại khoảng từ 5 đến 7 mùa rẫy. Sau khi đất đai đã bạc màu thì họ sẽ đi tìm một vùng đất mới để lập làng. Việc đầu tiên khi lập làng mới là phải tìm ra địa điểm để xây dựng ngôi nhà Rông. Mỗi một làng Giẻ Triêng thường sẽ có khoảng từ 25 đến 30 nóc nhà. Sau khi đã làm lễ tế Giàng xong, họ sẽ cùng nhau chung tay để xây dựng nhà Rông, một ngôi nhà lớn của cộng đồng mình, là nơi để tụ họp bà con, để bàn bạc những công việc làm ăn và giải quyết mọi câu chuyện của cả cộng đồng. 

Khi nhà Rông đã được hoàn thành, các gia đình đều chung sức vào để xây dựng nhà cho dân làng, từ ngôi nhà của chủ làng, đến các gia đình có vị trí ở trong làng, sau đó là đến những người neo đơn, đàn bà góa không có điều kiện để tự làm nhà… Đến khi tất cả các ngôi nhà đã được hoàn thành, người dân tộc Giẻ Triêng sẽ làm lễ mừng nhà Rông mới. 

Lễ mừng nhà Rông mới của đồng bào người dân tộc Giẻ Triêng ở Kon Tum được bắt đầu bằng những công việc rất nhỏ: Chị em phụ nữ sẽ xuống suối để bắt cá và đi hái rau rừng..., các chàng trai thì vào rừng để săn bắn lấy thực phẩm cho lễ mừng nhà Rông mới. Không gian lễ hội mừng nhà Rông mới của người dân tộc Giẻ Triêng bao giờ cũng phải có một cây nêu, rồi đến một con trâu. Những chàng trai có bàn tay khéo léo tài hoa sẽ được các già làng chọn để đi vào rừng chặt cây nêu cúng Giàng. Trước khi đi, chàng trai người Giẻ Triêng sẽ phải lên nhà Rông ngủ chay 3 ngày 3 đêm, sau đó họ sẽ xuống suối tắm rửa sạch sẽ rồi mới được đi vào rừng chặt cây về để làm cây nêu. 

Vật hiến được buộc vào cây nêu - người Giẻ Triêng gọi là cây Gưng từ chiều hôm trước

Có thể nói, cây nêu giống như một tác phẩm nghệ thuật tổng hợp, mà ở đó hội tụ đầy đủ các yếu tố từ hội họa, điêu khắc và nghề thủ công truyền thống... Những cành nêu trĩu nặng tượng trưng cho một mùa màng bội thu, tượng trưng cho những bông lúa, những quả bắp trĩu hạt. Cây nêu chính vươn thẳng lên trời cao để tượng trưng cho con đường đi lên trời, chuyển những lời cúng của người chủ lễ, lời cúng của già làng, chuyển lời cầu xin của bà con lên đến thần linh ở trên trời để mong muốn có một cuộc sống no đủ, vui vẻ và hạnh phúc, không có chiến tranh hay dịch bệnh xảy ra, làm ăn mùa sau luôn  luôn được nhiều thóc lúa hơn mùa trước; trâu, bò, gà, heo luôn nằm chật gầm sàn, làng không có chiến tranh, không có dịch bệnh xảy ra...

Cùng với cây nêu, thì con trâu cũng là con vật rất có ý nghĩa đối với người dân tộc Giẻ Triêng. Nếu như đối với người Kinh, con trâu là đầu cơ nghiệp, thì đối với những người Giẻ Triêng, con trâu còn có ý nghĩa hơn thế, trâu là một người bạn thân thiết, đó là một con vật thiêng liêng của họ. Bởi đồng bào người Giẻ Triêng theo chủ nghĩa đa thần, con trâu là vật thiêng liêng để cúng Giàng, là vật thế mạng họ để họ cầu xin thần linh cho buôn làng được khỏe mạnh, vì vậy họ vô cùng yêu quý con trâu. Chính vì vậy, trong lễ mừng nhà Rông mới của họ không thể thiếu lễ đâm trâu.

Lễ mừng nhà Rông mới của người Giẻ Triêng đã hội tụ đủ các loại hình văn hóa đặc trưng của đồng bào như múa, đánh cồng chiêng…

Có một nghi lễ hết sức đặc biệt trước ngày diễn ra lễ đâm trâu đó là lễ “khóc trâu”. Khi mặt trời của ngày hôm trước đã lặn và con trâu cũng đã được cột vào thân của cây nêu, bà con ở trong làng sẽ tổ chức đánh cồng chiêng và khóc trâu suốt một đêm ròng. Họ cảm ơn con trâu đã vất vả, đã phải chịu đựng sự hy sinh, chịu đựng sự đau đớn thay họ để làm vật hiến sinh để cúng Giàng, để cầu cho dân làng họ luôn được khỏe mạnh, no ấm... Sau một đêm đánh cồng chiêng múa hát cùng với trâu, than thở cùng với trâu, tâm sự cùng trâu và cầu xin trâu giúp đỡ họ... thì mới đến lễ đâm trâu.

Lễ buộc hoa vào cặp sừng trâu với mong muốn cặp hoa này  giống như những bông bắp cho một mùa bội thu.  Đến lúc này con trâu trở thành vật tế linh thiêng

Lúc này ở nhà Rông, dân làng chuẩn bị cho lễ ăn mừng

Ngày hôm sau, trước khi nghi lễ đâm trâu được tiến hành, già làng sẽ thực hiện nghi lễ để con trâu trở thành một con trâu thiêng, trở thành vật hiến sinh cúng Giàng của những người Giẻ Triêng. Họ sẽ cắm vào sừng con trâu những chùm hoa sặc sỡ. Sau khi nghi lễ đã được tiến hành xong, những người dân trong làng sẽ hò reo, các chàng trai thì vừa nhảy vừa đánh cồng chiêng vòng quanh cây nêu và vòng quanh con trâu. Những người phụ nữ cùng nhau múa những điệu múa mộc mạc đơn giản nhưng lại vô cùng sinh động thể hiện những động tác ở trong lao động sản xuất của người dân tộc Giẻ Triêng, từ làm cỏ lúa, gieo hạt, xua đuổi những con sâu bọ phá hại mùa màng cho đến những động tác thể hiện việc chào mời khách vào cùng chơi và cùng vui hội với họ... Khi những người tham gia lễ hội như đã được thông linh với thần, họ sẽ trở nên thăng hoa, nhịp chiêng của các chàng trai ngày càng náo nức và nhộn nhịp, các cô gái cũng sẽ chuyển từ điệu múa xoang sang điệu Bông rốk vô cùng mạnh mẽ… Theo sự phân công của người già làng, một chàng trai khỏe mạnh ở trong làng cầm giáo đuổi theo và đâm vào nguwoif con trâu thiêng đã được cột sẵn. Sau một vài nhát giáo đâm tượng trưng, những người trong làng sẽ đưa con trâu đi mổ, thịt trâu sẽ được chia đều cho tất cả mọi người dân ở trong làng, ai cũng đều có phần để được may mắn. 

Khi lễ hội đâm trâu kết thúc, mọi người sẽ được mời vào nhà Rông, cùng nhau đánh cồng chiêng, cùng nhau múa điệu múa Bông rốk, cùng nhau uống rượu thiêng... để cùng nhau mừng làng mới, mừng nhà mới, và mừng một vụ mùa bội thu sắp tới. 

lehoi.info tổng hợp