Lễ hội cầu nước làng Vân tại Bắc Giang

(lehoi.info)- Lễ hội cầu nước làng Vân thường được diễn ra vào tháng 4 âm lịch hàng năm, tại làng Vân, Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Ninh. Lễ hội là một nét đặc trưng của nền văn hóa lúa nước, thể hiện niềm khao khát của những người cư dân nông nghiệp cầu cho một năm mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu.

Tục truyền lại rằng, khi xưa có hai người anh em Trương Hống và Trương Hát đi theo Triệu Quang Phục để đánh giặc, khi đánh thắng được quân Lương trở về đầm Dạ Trạch thì đã bị bọn quỷ đen ở đầm quấy phá. Hai bên xung trận, bọn quỷ đã ra điều kiện, nếu thắng, chúng phải được thưởng thật lớn; còn nếu thua, thì chúng sẽ quy phục đi theo hầu nhà thánh.

Cuối cùng bọn quỷ đen đã thua trận, chúng phải quy phục đức thánh Tam Giang ở đây. Chính vì vậy, mà dân làng Vân mở hội vật cầu (hay còn gọi là hội Khánh Hạ) vào ngày hóa của đức thánh, với ý nghĩa là hội mừng chiến thắng.

Theo những người cao tuổi ở làng cho biết, trước kia đây là một vùng đất trũng rất hay bị lụt lội cho nên những năm sau này, để tránh không bị lụt lội, hội vật cầu đã được tổ chức trong vòng ba ngày là ngày 12, ngày 13 và ngày 14 tháng 4 âm lịch hằng năm. Quả cầu ở đây có ý nghĩa tượng trưng cho mặt trời. Nó được mang, được vác và được tung từ Đông sang Tây theo hướng mặt trời mọc và mặt trời lặn. Cướp được cầu cũng có nghĩa là đã cướp được mặt trời, cướp được ánh nắng cho lúa khoai. Trước khi ngày hội mở 2 ngày, các cụ ở trong ban khánh tiết sẽ ra mở cửa đền để dọn dẹp, vệ sinh và lau chùi các đồ thờ phụng sau đó sẽ làm lễ tắm rửa cho nhà thánh bằng rượu gừng. Tiếp đó, vị chủ tế sẽ làm lễ phong áo tức là mặc áo vóc đại hồng cho nhà thánh rồi làm lễ an vị và kéo cờ hội. Ở bên ngoài đền, ban khánh tiết sẽ phân công người tổng vệ sinh trong khu vực hội. Đặc biệt sân cầu cần phải được xới xáo thật cẩn thận và phải dọn dẹp sạch sẽ. Làng lại cử ra hai cô gái trẻ đẹp và nết na, chưa có chồng, mặ bộ trang phục truyền thống của phụ nữ vùng Kinh Bắc, gánh nước từ sông Cầu để đổ vào sân cầu. Đồ gánh phải là loại đòn gánh cong, quang song và sẽ gánh bằng hai chĩnh gốm Thổ Hà.

  Công việc tuyển chọn quân cầu được đặt ra rất khắt khe. Tổng số quân cầu được chọn sẽ là 16 người, đều phải là những chàng trai chưa vợ, khỏe mạnh, không có tang bụi, không có bệnh tật, dị tật, không có can phạm hay can án. Tất cả số quân cầu đều được huấn luyện trong 3 buổi chiều trước ngày mở hội. Quân cầu sẽ cởi trần đóng khố, ngoài khoác áo dài the xếp thành bốn hàng dọc đứng ở trước sân quay mặt vào đền để lễ thánh. Sau khi lễ thánh xong, quân cầu sẽ được lên sân đền Chính để uống rượu trận. Họ sẽ ngồi xếp bằng trong 4 hàng và hai bên quay mặt vào nhau, cỗ trận được để ở giữa. Cỗ trận là các loại hoa quả như vải thiều, dưa hấu và rượu được đựng trong 4 mâm, mỗi mâm có 4 bát và 4 đĩa. Tất cả đều phải dùng que tre vót nhọn để ăn. Vừa ăn, họ vừa cười nói rất vui vẻ.

Sau khi ăn cỗ trận xong hội trai cầu sẽ được xếp thành 4 hàng ở trong sân cầu. Trống nổi lên, các trai cầu bắt đầu vào trận. Từ 20 quân cầu, vào trận mỗi bên sẽ chọn 8 người, còn lại là quân dự bị để thay thế cho những trai cầu đã đuối sức. Lễ thánh, trai cầu làm các động tác hai tay đan vào nhau đặt ở phía trước bụng, giơ tay ngang tầm mắt, hai tay đan vào nhau đặt ở trước trán, cúi sát đất, quỳ gối và phủ phục 5 lần. Chuyển thành vòng tròn, các chàng trai cầu tay trái giữ bụng, tay phải giơ cao đi vòng quanh sân cầu 5 lần và vừa đi vừa hô vang phô trương thanh thế. Từ vòng tròn, quân cầu sẽ lại chia thành hai hàng và từ đây mỗi đội sẽ chọn ra 3 trai cầu làm lễ vật thờ trình thánh. Sau lễ vật thờ, giáp đương cai bê quả cầu làm bằng gỗ mít được sơn son, nặng khoảng chừng 20kg từ đẳng để trước cửa đền Chính ra giữa sân cầu rộng khoảng 14 m, dài khoảng 18m được đổ bùn và nước vừa phải do 4 cô gái gánh nước từ dưới sông Cầu đổ vào. Hai đầu sân có hai lỗ tròn đường kính khoảng 60cm, sâu khoảng chừng 1 mét để hai bên giao đấu bằng việc đưa quả cầu lọt vào lỗ cầu của đối phương thì sẽ được coi là đã thắng cuộc. 

Luật đã quy định: dưới đánh lên, trên đánh xuống, đánh trong vòng 2 giờ đồng hồ thì giải lao. Khi nghe tiếng cắc, cắc, cắc…, quân cầu lại bê cầu đặt vào vị trí ở giữa sân để chờ hiệu lệnh của người cầm trịch điều khiển.

Cứ như vậy, hoạt động cầu nước Vân Hà sẽ diễn ra trong vòng 3 ngày cùng với tiếng hò reo vang động cả một góc làng. Không chỉ những chàng trai cầu bám đầy bùn đất mà tất cả mọi người từ già đến trẻ vây quanh sới cầu ai ai cũng bị lấm lem bùn đất vì nước bùn bắn lên do những chàng trai cầu tranh cầu bắn tung tóe, nhưng ai nấy đều cảm thấy rất vui vẻ. 

Khi kết thúc cuộc chơi, xóm đăng cai sẽ rửa sạch quả cầu rồi làm lễ tạ thánh, lễ vật dùng để tế tạ gồm có: trầu, rượu và hoa quả theo lệ làng đã đặt ra “sáng tế chiêu, chiều tế tịch”. Quân cầu lại xếp thành 4 hàng dọc ở trước sân cầu để tạ thánh, rồi tất cả sẽ ùa ra sông Cầu để tắm rửa và kết thúc một ngày trong hội vật cầu nước./. 

lehoi.info tổng hợp