Dân tộc Naga và Lễ hội năm mới Kaing Bi, Myanmar

Tại Myanmar, có khoảng 150.000 người dân Naga phân thành 64 nhóm bộ lạc chính, mỗi bộ lạc gồm có nhiều thị tộc cộng sinh, chủ yếu cư trú ở lưu vực sông Chindwin dưới chân núi Saramati (bang Chin, Myanmar).

Dù đa dạng về số nhóm bộ lạc, cộng đồng những người Naga nói các phương ngữ Naga khác nhau thuộc cùng ngữ hệ Tạng-Miến. Trong tiếng Sanskrit, từ “Naga” được dùng để chỉ nhóm những “người thượng”, những “người lõa thể” cư trú rải rác chốn thâm sơn cùng cốc. Trong lịch sử, người dân tộc Naga đã từng giữ tục thờ rắn Naga (xem TTCT ngày 21-12), song cho đến ngày nay người ta vẫn chưa biết tên tộc người Naga có trước hay tên rắn thần Naga có trước.

Xã hội Naga được tổ chức theo mô hình làng liên kết tự quản trong khuôn khổ những qui định chung của nhà nước liên bang. Nhiều nhóm người Naga đã tổ chức một tập thể quân đội riêng để nhằm bảo vệ cho cả cộng đồng. Trong mỗi bản làng, người ta sẽ xây trạm gác trên thân những tán cây to để quan sát động tĩnh ở trong vùng.

Người dân tộc Naga rất coi trọng nguồn gốc xuất thân của từng thành viên, do vậy các nhóm sắc dân đều có tục lệ qui định kiểu cách và màu sắc của những bộ trang phục thường nhật cũng như dùng trong lễ hội để phân biệt. Ngoài khác biệt về những mẫu trang phục, họ còn qui định cả về kiểu tóc, kiểu nón, kiểu xăm mặt và các phụ trang đi kèm...

Ngày thường, nam giới thì cởi trần, mặc quần ngắn hoặc đóng khố. Nữ giới thì mặc áo và vận váy (ngắn hay dài là tùy vùng). Vào ngày hội, cả đàn ông lẫn phụ nữ đều bỏ công trang trí cho mình những bộ trang phục thật nhiều màu sắc và những chiếc nón đội đầu rất ấn tượng. Trên cổ họ lủng lẳng những chiếc răng hổ, móng gấu và biểu tượng của sự chiến thắng và biểu trưng cho các vị trí trong xã hội.

Đánh trống gỗ ngày hội Kaing Bi

Người dân tộc Naga sống chủ yếu bằng nghề rừng và nghề trồng trọt theo lối “đao canh hỏa chủng” (đốt cây phát nương trồng trọt) trên nương rẫy hay các triền ruộng bậc thang mé sườn đồi dọc hai bên bờ sông Chindwin. Nam giới sẽ tự liên kết thành nhóm và săn bắt ở trong rừng sâu, trong khi phụ nữ sẽ có thêm nghề dệt thổ cẩm truyền thống tại nhà. Tỉ lệ những người biết chữ ở cộng đồng Naga vào khoảng 61%.

Người Naga rất thẳng tính, thật thà, chăm chỉ, gan dạ và họ cũng rất nóng tính. Mỗi người đàn ông là một chiến binh đích thực. Sức mạnh và lòng can đảm là thước đo nam tính và vị trí của họ ở trong cộng đồng.

Trước đây người dân tộc Naga có tục săn đầu người; mỗi nhóm hoa văn được xăm trên mình là thành tích của một lần đi săn thành công, được hiểu đó là biểu tượng của sự may mắn và lòng dũng cảm. Hủ tục này đã bị cấm triệt để từ năm 1991, và từ đó quê hương của những người Naga đã trở thành những vùng đất hấp dẫn du khách thập phương.

Người dân tộc Naga theo thuyết vật linh. Họ luôn tin rằng con người có hồn (một hay nhiều hơn), khi chết, linh hồn sẽ tìm đường trở về với tổ tiên tận chốn rừng sâu nơi mà những người phàm trần không bao giờ đặt chân tới được.

Do vậy, các nghi lễ tống tiễn linh hồn trong phong tục tang ma được thực hiện rất nghiêm ngặt. Một số nơi họ còn dựng nhà mồ cho người đã chết, trên đó có gắn các kỷ vật của người quá cố và các vật dụng cần thiết với hi vọng tất cả sẽ hữu ích ở thế giới bên kia.

Một số bản làng xưa còn có tục đốt quan tài bằng lửa nhỏ trong suốt 2 tháng liền, sau đó gom xương và tro còn lại bỏ vào trong vò và mang đi chôn cất. Một số nơi lại dựng tượng nhà mồ, giữ tục dâng lễ vào những ngày đặc biệt. Một số gia đình dựng bàn thờ trong nhà với ngụ ý xua đuổi tà ma và bảo vệ các chiến binh ở nơi trận mạc.

Người dân tộc Naga mở hội suốt năm. Lấy nhóm dân Lainong làm ví dụ, các lễ hội phổ biến có thể kể như Lor Sorh Sao (lễ xuống đồng), lễ hội Kai-vi (khai hội đầu xuân), Au Zeh (lễ tạ lỗi các nạn nhân bị săn đầu), Kyoh Shau Vee (lễ hội gặt hái), Auk-sa (lễ hội mừng gieo hạt)... Mỗi nhóm sắc dân đều có những lễ hội riêng, song toàn dân Naga thì có chung tết năm mới Kaing Bi - lễ hội quan trọng nhất của họ.

Hoa văn vẽ trên mặt. Thời cổ trung đại, các vết xăm trên mình (mặt, ngực, tay, chân) nam giới gắn liền với số đầu người săn được theo phong tục bản địa. Ngày nay, người Naga bỏ tục săn đầu người, song tục xăm mình vẫn còn tồn tại ở nhiều bản làng. Một số phụ nữ cũng có thói quen xăm mình

Tết Kaing Bi thường được tổ chức vào các ngày 15 và ngày 16 tháng giêng hằng năm, là dịp để sum họp cả cộng đồng. Có thể nói lễ hội là dịp để hội tụ, gặp gỡ và giao lưu của nhiều dòng chảy văn hóa Naga, là dịp để cùng nhau giữ gìn và phát huy vốn văn hóa truyền thống hàng ngàn năm của họ. Trung tâm để mọi người tụ tập thường là đồi Lahe - nơi được cho là một vùng đất linh thiêng.

Từ vài ngày trước tết, những người Naga nhộn nhịp tập dượt các điệu múa truyền thống nhằm phục vụ cho lễ hội và góp phần giữ gìn truyền thống. Một đấu trường được dựng lên và được trang trí bằng một chiếc cổng đẹp với những biểu tượng chào mời rất độc đáo.

Trước khi chính lễ diễn ra, người ta sẽ tiến hành dựng những cây cột linh thiêng ở ngay phía trước của các ngôi nhà làng (morung), cùng theo đó mọi người sẽ cầu nguyện cho năm mới sung túc. Các cây cột thiêng được vát một mặt phẳng, trên đó có trang trí nhiều lớp màu đỏ, đen, trắng theo truyền thống hình chữ V.

Tiếp đến, người ta sẽ cột những con gà làm vật cúng tế vào chân cột. Một vị thầy tế rắc vài giọt rượu lên mình con gà, miệng khấn cầu thần linh phù trợ cho cộng đồng một năm mới khấm khá.

Sau đó, người ta sẽ cắt cổ gà, để máu gà phún ra quanh chân cột làm dấu hiệu của sự may mắn. Rồi những bát rượu được đựng bằng cốc lá chuối, những bát ngũ cốc và các đồ lễ được bày ra để dâng cúng thánh thần.

Ngay sau khi tiến hành nghi lễ cúng tế, từng nhóm người dân tộc Naga đại diện cho từng bản làng bắt đầu vào hội múa. Những điệu múa của những người Naga trông rất mạnh mẽ, thường có sự kết hợp nhịp nhàng của toàn bộ cơ thể (đầu, tay, chân).

Các điệu múa còn được bổ sung các đường đao lưỡi mác vút lên không trung phần nào thể hiện sinh động lối sống canh nông và săn bắt thường nhật của họ. Mỗi bản làng là một điệu múa, cứ thế ngày hội kéo dài đến tận đêm khuya. Xen kẽ với những điệu nhạc xập xình và những vũ điệu rừng xanh mạnh mẽ, người ta còn tổ chức hội vật, nhảy sạp, thi đánh trống, thi thổi tù và thổi sáo trúc...

Lễ hội được kết thúc bằng nghi thức đốt lửa và nhảy múa tập thể. Đối với người dân tộc Naga, niềm vui ngày tết Kaing Bi sẽ là động lực để giúp họ tiếp tục hành trình sống suốt một năm sau đó. 

(Tài liệu chính: J.D. Saul (2005) The Naga of Burma - their festivals, customs and way of life, NXB Orchid)

Theo Tuoitre Online