Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm tại Bắc Giang

Trong ngày lễ hội, các sư thường gọi là ngày giỗ tổ nên cũng được xem là hội giỗ tổ chùa La. Chùa Vĩnh Nghiêm là một trong những ngôi chùa cổ nổi tiếng được xây dựng từ thời Lý, Trần (thế kỷ XII - XIII) thuộc thể loại Thiền phái Trúc Lâm. Ngôi chùa này nằm tại chỗ hợp lưu giữa sông Thương và sông Lục Nam. Khu vực này xưa kia còn được gọi với cái tên là khu vực ngã ba Phượng Nhãn. Chùa Vĩnh Nghiêm hướng mặt ra ngã ba sông và nhìn thẳng về phía Lục Đầu Giang - Kiếp Bạc. Phía sau chùa là đất của thôn Đức La xa hơn nữa là vùng Cẩm Lý, nơi cửa ngõ của vùng núi Yên Tử. Bao quanh chùa Vĩnh Nghiêm có các  núi lớn mà tiêu biểu là núi Cô Tiên. Đường ra vào chùa có thể đi theo đường sông Lục Nam, sông Thương và đường quốc lộ 31 đi Trí Yên (Yên Dũng). Là một địa danh thuận tiện giao thông nên chùa Vĩnh Nghiêm đã thu hút được rất nhiều khách thập phương đến hội mà không gặp trở ngại nào.

Trong ngày hội (14/2), các tăng ni trong chùa sẽ thắp hương và tụng kinh, niệm phật tại tam bảo, nhà tổ đệ nhất và đệ nhị, đồng thời còn thỉnh chuông hoằng dương Phật pháp từ lúc sớm, và buổi tối trong ngày.

Từ ngày 13 trở đi, du khách thập phương thường kéo nhau từng đoàn từ 5 đến 30 người lũ lượt kéo nhau về chùa. Khách về chùa trẩy hội hầu hết là các cụ già, các vãi và thanh niên nam nữ. Hàng quán tạm được mở dọc theo đường từ tam quan đến khu vực nhà tiền đường. Trong khu vực nội tự, thường không có hàng quán mà có rất đông các đoàn dâng hương hành lễ. Xen lẫn trong đó còn các đội văn nghệ biểu diễn tích chùa  của làng.

Tổ Chúc Lâm ở Chùa Vĩnh Nghiêm gồm ba vị là:

- Giác Hoàng Điều Ngự Trần Nhân Tông

- Thiền sư Huyền Quang 

- Thiền Sư Pháp Loa 

Về ba vị tổ này, trong các tấm bia cũ, ở đoạn nói về thời nhà Lý đã có ghi chép: Vua Lý Thái Tổ lập ra chùa chiền . Tăng đồ thịnh hành là vào thời kỳ đạo phật đại hát đạt. Song không có bia ghi chép để lại . Chỉ được nghe kể lại như vậy. Ở đời nhà Trần, thì xem trong truyện ký có vị vua là Trần Nhân Tông, là con trưởng của vua Thánh Tông lên ngôi năm Mậu Dần, và lấy niên hiệu là Thiên Bảo ( 1279- 1284). Ông là vị vua nhân từ có trí thao lược, xứng đáng là người đứng đầu thời nhà Trần, tuy nhiên lúc muộn việc nhàn rỗi , ông đã phái mời thiền khách đến để giảng giải nghiên cứu tâm tông , tham khảo Tuệ trung thượng sỹ và đi sâu vào thiền cốt . Sau đo, ông nhường ngôi cho Anh Tông ( theo sử ký : ở ngôi 5 năm, đã xuất gia 8 năm ).

Năm Kỷ Hợi , Hưng Long thứ 7 (1299) khi ngài đi đường tắt vào đường núi Yên Tử , để sửa lại Đầu Đà Hạnh , tự hiệu là Hương Vân Đại Đầu Đà tinh xã. Mở lớp giảng về Phật pháp đã có nhiều tăng nữ đến học. Năm Giáp Thìn , Hưng Long thứ 12 (1304), ngài bắt đầu đi chu du khắp các đạo để tìm người truyền lại đạo pháp. Khi đi qua con sông Nam Sách , thấy đứa con của ông thần dân có nặc danh là Kiên Cương, ngài đã nói: ”Chú bé này có đạo nhân’, nên đã đặt tên cho cậu bé là Thiện Lai, và đưa về am Kỳ Lân, xuống tóc, cho thụ giáo tâm thiên, vì học kinh hiểu rộng nên được ban tên hiệu là Pháp Loa. Ngày 11 tháng giêng năm thứ 16 Điều ngự đăng đàn giảng pháp tại chùa Bảo Ân chuyện Siêu Loại. Giảng xong, Ngài bèn đi xuống phía dưới dắt Pháp Loa lên toà, thay sư vái đáp lễ, và trao cho y bát, khoác áo, sau đó Điều Ngực trao cho quyền tiếp nối vị trí trụ trì chùa Siêu Loại - Sơn môn Yên Tử, trở thành đời thứ 2 của phái Trúc Lâm. Vua Trần Anh Tông đã nhiều lần gửi điệp cho sư nhưng sư thường tuý tăng không có câu lệ luật thường. 
Tháng 4 Điều Ngự tới chùa Vĩnh Nghiêm tại Lạng Giang để làm lễ kiết hạ, lệnh cho Pháp Loa làm trụ trì.
Điều Ngự thuyết giảng truyền Đăng Lục, lệnh cho quốc sư (Pháp Loa) giảng Pháp Hoa kinh cho tất cả chúng tăng. Hết khoá hạ thì kết thúc. Điều Ngự vào núi Yên Tử đến nằm tại Am Ngoạ Vân vào ngày 1/11 bổng dưng ngài hoá. Anh Tông Hoàng sau đó đã kính dâng ngài tên hiệu: Đại Thánh Trần Triều Trúc Lâm Đầu Đà Tĩnh Tuệ Giác Hoàng Điều Ngự Phật tổ.

Năm thứ 21, Quý Sửu (năm 1313) Pháp Loa phụng chiếu về chùa Vĩnh Nghiêm, định chức tăng trong thiên hạ. Sau đó, cứ 3 năm một lần tổ chức như vậy, nên tăng ni giáo xuống vài ngàn.

Ngày 13/2 năm Canh Ngọ, niên hiệu Khai Hựu thứ hai (1330) Pháp Loa đến viện Quỳnh Lâm, đã mang những điều mà Điều Ngự đã truyền cho ông trước đây là tả tâm kệ và giá trạng, truyền lại cho sư Huyền Quang và dạy rằng phải gìn giữ lấy. Ngày 3-3 Pháp Loa cầm bút viết kệ xong thì ông cũng qua đời . Thái thượng Hoàng gia đã phong hiệu cho Pháp Loa là Tịnh trí tôn giả, hay còn gọi là pháp viên thông.

Theo Huyền Quang tam tổ thực lục kể lại : thuỷ tổ Huyền Quang tại hương Vạn Tải, Vũ Ninh , tỉnh Bắc Giang là Ly Ân Hoà , là quan dưới triều Lý Thần Tông . Đến tổ đời thứ 6 là Quang Dụ thì bắt đầu chuyển vận, làm sứ ở triều trần . Quang Dụ có 4 người con trai ; con út là Tuệ Tổ , Tức bố đẻ của ngài . Mẹ ngài mang nặng 10 tháng , sinh ra đã đĩnh dị , nên đặt tên là Đạo Tái; 9 tuổi ngài đã giỏi văn chương. 21 tuổi đã đỗ đầu khoa thi đại tỉ, được tiếp kiến Bắc Sư . Văn chương ngôn ngữ thì hơn hẳn bậc thượng quốc . Khi ấy có theo vua tới chùa Vĩnh Nghiêm tại  Phượng Nhỡn, khi thấy quốc sư Pháp Loa hành pháp , ông lập tức nhớ ra tiền duyên, ngài cảm khái và nói rằng : “Phú quý vinh hoa rồi cũng như lá vàng mùa thu , mây trắng mùa hạ , làm sao có thể giữ mãi được ?” Nhân đó , ngài đã nhiều lần dâng biểu từ chức để xuất gia, đến thụ giáo tại Pháp Loa thiền sư, lấy pháp hiệu là Huyền Quang để đi tìm danh lam trong nước, chăm pháp hương tại  Pháp toà, giảng kinh truyền pháp cho môn đệ. Sau này, ngài đến Côn Sơn và qua đời ngày 23 tháng giêng năm Giáp Ngọ. Minh Tôn hoàng đế có họ tên thuỵ là: Trúc lân thiền sư đệ tam đại. Đặc biệt được phong tư pháp Huyền Quang tôn giả.

Chùa Vĩnh Nghiêm hiện nay có các toà chính là: toà thượng điện nhà tổ đệ nhất gác chuông, toà Thiên đường, nhà tổ đệ nhị và các công trìn khác. Chùa có quy mô tương đối lớn. Trong ngày hội, mội người đến đây tham quan đều được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của các công trình kiến trúc này và được thắp hương niệm phật tại các toà để tưởng niệm về 3 vị sư tổ của thiền phái Trúc Lâm tại toà tổ đệ nhất.

Trong toà tổ đệ nhất ngày nay có một tượng hậu được đặt ở phía bên ngoài, 2 gian bên. Ba tổ Trúc Lâm được đặt tại hậu cung thẳng với trục gian giữa vào sân bên trong. Mỗi người khi đến hội, tuy chỉ cầm một nén hương nhưng kỳ thực đã tưởng nhớ đến các vị thiền sư có công khai sáng nên thiền đạo nơi đây./.