Lễ hội đền Trúc tại Hà Nam

Vào lúc sáng sớm của ngày hội, đoàn rước kiệu sẽ xuất hành từ đền đã về đến cửa đình để làm lễ dâng thương. Sau đó, các đội tế trong những bộ y phục tế lễ với đủ màu tiến hành làm lễ tạ ơn Trời Phật. Sau khi nghi lễ cáo trời đất và thành hoàng diễn ra trong khoảng 3 tiếng đồng hồ thì sẽ đến các trò chơi dân gian như thi đấu vật, kéo co, chơi cờ bỏi, chọi gà… Nhưng điều thu hút nhất của lễ hội đền Trúc phải kể đến nghệ thuật múa hát dậm và cuộc đua thuyền.

Lễ rước tượng Phật và bài vị của Lý Thường Kiệt

Sáng ngày mồng 1 tháng 2 âm lịch, làng sẽ chính thức mở hội rước tượng Phật và bài vị của danh tướng Lý Thường Kiệt từ đền về tới đình làng. Sau phần lễ sẽ đến phần múa hát thờ. Hát dậm sẽ biểu diễn liên tục trong vòng 6 ngày. Đến sáng ngày mồng 7 lại rước tượng Phật và bài vị của Lý Thường Kiệt trở về đền, hát dậm vẫn còn diễn trong 3 ngày nữa (còn được gọi là hát yên vị) và đến ngày mồng 10 tháng 2 sẽ đóng cửa đền, kết thúc hội. Múa hát dậm là một lối múa hát được danh tướng Lý Thường Kiệt truyền lại cho dân trong vùng khi ông đánh thắng trận trở về và dừng chân nghỉ tại nơi này. Từ đó, mỗi khi đến dịp hội đền, nhân dân trong vùng lại tổ chức múa hát dậm để tưởng nhớ đến vị anh hùng dân tộc Lý Thường Kiệt. 

 Phường múa hát có thông thường sẽ có từ 30 con dậm trở lên, là những cô gái trẻ tuổi từ 13 đến 15, xinh đẹp và có tài múa hát. Đặc biệt, ai có chồng hoặc có tang thì không được hát. Cụ trùm là người đứng đầu phường hát, là người cao tuổi lại có tài hát, đặc biệt là tài ghi nhớ các bài, và cũng là người chỉ đạo múa hát. Cụ trùm này thuộc lòng tất cả các làn điệu và điệu múa, trực tiếp chỉ đạo các con dậm thực hiện theo chương trình tiết mục. Khi diễn xướng, cụ trùm sẽ mặc y phục thụng màu vàng, đầu vấn khăn vàng, chân đi dép cong, các con dậm thì mặc áo mớ ba nhiễu đỏ ở trong cùng rồi đến the xanh, the đen bên ngoài cùng, yếm đỏ, khăn đỏ, váy lĩnh, mũ tiên đính ngọc... Trong nghệ thuật múa hát dậm, điệu múa có nhiều động tác là mô phỏng clại ác động tác chèo thuyền, lúc đứng hát cũng như lúc quỳ lạy (còn được gọi là chèo thuyền và chèo quỳ). Đây được xem là phần lễ có gắn bó mật thiết nhất với phần hội là hội đua thuyền được tổ chức trên sông Đáy. Cụ trùm được xem là một “quan chức” trong thôn, được ưu tiên và ưu đãi. Các con dậm tuy vất vả nhưng chẳng được gì, lại còn phải quyên góp thêm. Nhưng ai được làm con dậm thì đã là một vinh dự to lớn chẳng phải ai cũng được. Bài bản hát dậm thường được chép lại bằng chữ Nôm, có tên gọi là: “Lý Đại vương bình Chiêm sự tích diễn ca”. Hát dậm gồm 30 tiết mục với hơn 1000 câu thơ. Múa dậm có kết hợp với hát và mô phỏng các động tác dậm chân, chèo thuyền (vì thế mới có tên gọi là hát dậm). Ngoài hát dậm ra, hội đền Trúc còn có hát đúm, hát bỏ bộ. Trai gái khi đến tuổi trưởng thành, chưa lấy vợ, lấy chồng đều được đến giao lưu với nhau trước cửa đền. Tối tối, họ đến cửa đền lễ tạ, sau đó tản ra chung quanh, vào rừng hoặc lên núi, dưới bóng cây hay bãi đất... họ hát đối đáp tỏ tình...

Các cô gái trẻ đang múa hát dậm

Hội đua thuyền diễn ra vào ngày mùng 6 tháng 2. Đua Thuyền chỉ có nam giới mới được tham gia. Số lượng thuyền đua nhiều ít tùy theo từng năm, thường sẽ có 3 thuyền dự thi. Ba đội đua với những bộ trang phục có màu sắc rực rỡ khác nhau. Thuyền đua thường được đóng bằng gỗ, dài chừng 8 mét, đầu và thuyền thường được đóng vuông. Phía trên đầu thuyền có gắn một đầu rồng được khắc bằng gỗ và cắm 1 lá cờ hội nhỏ. Đoạn đường đua dài khoảng 3km trên dòng sông Đáy. Điểm xuất phát từ ngay trước cửa đền Trúc, đến chân cầu Quế rồi quay trở lại. Mỗi thuyền đua có18 người: một người lái thuyền, 16 người là tay chèo, 1 người gõ trống chỉ huy. Mỗi nhịp gõ là một câu hò là một nhịp chèo đã tạo nên sự nhịp nhàng cho cả đội. Khán giả đến xem hội cổ vũ rất đông, tiếng hò reo, tiếng vỗ tay vang dội cả một vùng sông nước. Kết thúc cuộc thi đua thuyền, đội thắng cuộc sẽ nhận được một phần thưởng của làng.

Cuộc đua thuyền trên sông Đáy có nhiều tầng ý nghĩa. Ngoài ý nghĩa là một cuộc đua mang tính thể thao đua thuyền còn là một nghi lễ để tưởng niệm về cuộc hành quân của  đoàn quân Lý Thường Kiệt trên sông trong trận đánh quân Chiêm Thành. Đây còn là một hoạt động tín ngưỡng độc đáo của người nông dân quanh năm trồng lúa nước muốn thể hiện khát vọng thoát khỏi thiên tai, cầu mong cho mưa thuận gió hoà và mùa màng tươi tốt. 

Các chàng trai Quyền Sơn trong cuộc đua thuyền trên sông Đáy

Màn hát dậm và đua thuyền trong ngày hội đền Trúc là những hoạt động văn nghệ - thể thao đầy sức sống của người dân trong vùng để ca ngợi chiến công lẫy lừng của Lý Thường Kiệt, ca ngợi quê hương Việt Nam giàu truyền thống văn hóa và tinh thần anh dũng, kiên cường, bất khuất.