Lễ Ok om bok tại Kiên Giang

Xưa kia, người dân tộc Khmer làm ruộng theo 2 mùa trong năm. Mùa mưa từ ngày 16 tháng 4 đến ngày 15 tháng 10 âm lịch, mùa nắng là từ ngày 16 tháng 10 đến ngày 15 tháng 4 âm lịch. Ngày 15 tháng 10 âm lịch là ngày cuối của mùa mưa và cũng chính là thời gian thu hoạch hoa màu, trong đó có lúa nếp. Vào đúng ngày này đồng bào người dân tộc Khmer lại tổ chức một lễ lớn gọi là lễ Ok om bok mang ý nghĩa là mừng cơm mới vào những ngày trăng sáng. Mưa gió chấm dứt, nước từ từ rút xuống mở đầu cho một mùa khô ráo sau những ngày lao động miệt mài trên đồng ruộng, đồng thời cũng là dịp để tưởng nhớ đến công ơn Mặt trăng vì theo quan niệm của người dân tộc Khmer, Mặt trăng như một vị thần điều tiết mùa màng giúp trúng mùa và làm ăn khá giả.

Mâm lễ cúng Trăng

Lễ cúng trăng được xem là lễ chính ở trong Lễ hội Ok om bok. Lễ này được tổ chức đúng vào đêm rằm tháng 10 âm lịch tại khuôn viên chùa, trong từng nhà dân hay tập trung tổ chức ở tại một nơi rộng rãi.

Để chuẩn bị cho lễ cúng trăng, người dân tộc Khmer thường làm một chiếc cổng bằng tre có trang trí hoa lá; trên cổng giăng một dây trầu gồm có 12 lá trầu cuốn tròn tượng trưng cho 12 tháng ở trong năm và một dây cau gồm 7 trái chẻ vỏ ra như hai cánh con ong, tượng trưng cho 7 ngày ở trong tuần. Ngày nay lễ cúng đã đơn giản hơn, chỉ cần đem một cái bàn và bày lên đó các lễ vật cúng. Ngoài cốm dẹp là thức cúng bắt buộc còn phải có trái dừa tươi, chuối, khoai lang, bánh kẹo và trái cây… Buổi tối sau khi chuẩn bị xong, tất cả mọi người sẽ trải chiếu ngồi chắp tay quay mặt về phía Mặt trăng để chờ làm lễ. Đúng lúc Mặt trăng lên cao tỏa ánh sáng vằng vặc thì đốt nhang đốt đèn, rót trà và mời vị sư làm chủ lễ. Ông khấn vái nói lên lòng biết ơn của bà con đối với Mặt trăng và xin Mặt trăng tiếp nhận những lễ vật do bà con dâng cúng; ban cho mọi người có sức khỏe dồi dào, cho mưa thuận gió hòa, cho năm tới trúng mùa, cho cuộc sống no đủ và hạnh phúc. Đó là mong ước ngàn đời không chỉ của riêng đồng bào dân tộc Khmer mà còn là ước vọng chính đáng của các dân tộc và của cả nhân loại.

Cúng xong, ông chủ lễ tập trung trẻ em lại ngồi xếp bằng và chắp tay nhìn về hướng Mặt trăng. Ống lấy cốm dẹp và các đồ cúng khác, mỗi thứ một ít đút vào miệng bọn trẻ rồi hỏi chúng ước gì. Bọn trẻ sẽ nói ước nguyện của mình và ông khuyên dạy chúng phải chăm ngoan và học hành giỏi giang để giúp ích cho đời… Xong thủ tục này, mọi người vừa ăn uống, vừa múa hát vui chơi đến tận khuya.

Thả đèn gió ở lễ hội Ok Om Bok

Do là lễ ăn mừng và nhớ ơn Mặt trăng nên trong lễ Ok om bok, ngoài việc tổ chức lễ cúng trăng, người dân tộc Khmer còn tổ chức lễ đua ghe ngo và nhiều hoạt động vui chơi, giải trí khác

Liên hoan văn nghệ ở lễ hội Ok Om Bok

Chiếc ghe ngo thường được làm bằng cây sao có hình thù tựa như con rắn, mình thon thon và thoai thoải về hai phía; đầu ghe ngo uốn cong và thấp hơn sau lái một chút. Ghe ngo có chiều cong và có cây cột cặp chặt ở đáy nối dài từ đầu tới lái, người dân tộc Khmer gọi là đon xanh touch (cây cần câu). Cây này được làm bằng cây tràm vừa bền, lại vừa có độ nhún giúp ghe được vững và nhảy vọt. Trên lòng ghe đóng nhiều thanh cây ngang dài độ khoảng 1,2m vừa để cho hai người ngồi bơi thoải mái theo từng cặp song song. Ghe ngo thường có từ 52 đến 54 chỗ ngồi cho người ngồi bơi và người chỉ huy. Thân của ghe ngo được sơn màu đen, trên be sơn vệt màu trắng hay màu vàng hoặc màu đỏ. Hai bên vẽ hoa văn Khmer hoặc vẩy rồng, vẩy rắn. Đầu ghe vẽ hình con thú biểu tượng cho chiếc ghe ngo của chùa mình. Ghe ngo do địa phương hỗ trợ một phần kinh phí, phần còn lại là do bà con trong phum sóc đóng góp công sức, tiền bạc tạo nên và được bảo quản rất cẩn thận ở trong chùa.

Mỗi năm ghe ngo sẽ được đưa xuống nước một lần vào dịp lễ hội Ok om bok. Vì vậy người ta tổ chức lễ hạ thủy rất công phu, ngoài lễ cúng, người dân tộc Khmer còn tập trung tập dượt rất cẩn thận và rất siêng năng. Người được chọn để bơi phải là trai tráng khỏe mạnh, quen bơi và bơi có nghệ thuật. Trước cuộc đua, họ phải tập bơi trên cạn cho đều tay và đúng nhịp sau đó mới tập bơi ở dưới nước. Người ngồi mũi chỉ huy phải là người có uy tín ở trong phum sóc.

Các đội ghe trước giờ xuất phát

Ngoài ra, trong khuôn khổ lễ hội còn diễn ra các hoạt động như: liên hoan văn nghệ khme, biểu diễn nghệ thuật Khmer, bóng chuyền, bóng đá, các trò chơi dân gian hay thi làm giàn thủy lục; gian hàng trưng bày, triển lãm các hình ảnh, hiện vật, tư liệu về văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Khmer Kiên Giang để hiểu thêm về vùng đất giàu truyền thống cách mạng.

Từ năm 2007, lễ hội Ok om bok được tỉnh Kiên Giang nâng lên tổ chức thành Ngày hội Văn hóa-Thể thao dân tộc Khmer cấp tỉnh.