Lễ cúng đình Kỳ an - Xuân tế tại Khánh Hoà

Lễ Kỳ an, hay còn được gọi là Lễ cúng đình ở làng, ngươi dân đến đây đều mang trong lòng nguyện ý cầu mong mưa thuận, gió hòa, quốc gia thái bình và muôn dân an lạc... Đây thực sự là nhu cầu của con người, là niềm an ủi, sự nâng đỡ về tâm lý... không chỉ là nét đẹp về văn hóa tâm linh của những người dân Khánh Hòa mà còn là nét nổi trội về bản sắc văn hóa của các dân tộc Việt Nam.

Lễ cúng đình Kỳ an - Xuân tế được diễn ra như sau:

Chấp Lễ khởi đầu bằng cảnh rước sắc phong từ nhà thờ Tiền hiền về đình làng (lúc 15 giờ ngày 15/2 âm lịch).

* Lễ Thượng hương: Mở đầu cảnh rước sắc phong đó là lễ Thượng hương. Sau 3 hồi 9 tiếng chinh, tiếng cổ là nhạc tế. Giữa nền nhạc bát âm, đội lân vào chầu phục trước long đình và điện thờ thần... Bốn sắc phong được vị chánh tế lần lượt mở ra để thỉnh nhập long đình giữa 2 hàng cờ ngũ sắc và thập bát ban binh khí ứng chầu.

Trong 4 sắc phong thì có ba sắc phong là của các triều vua Tự Đức, Thành Thái và Duy Tân phong tước hiệu cho Thành hoàng làng là "Đại Càn Quốc gia Nam Hái Tứ vị tôn thần " và một sắc phong triều Khải Định phong Bà Thiên Y Ana Diễn Ngọc Phi tước hiệu "Hồng Nhân phổ tế Linh ứng Tôn thần".

Dưới nền nhạc của bài Bá lệnh, kiệu rước long đình theo hướng hương lộ, qua chợ làng, tiến thẳng về đình - nơi thờ Thành hoàng và cũng chính là nơi sẽ diễn ra lễ Tế chánh. Tại đình làng, 4 sắc phong thần được vị chủ tế thỉnh nhập điện thờ thần. Sau đó, chuyển sang lễ cúng cô hồn...

* Lễ cúng cô hồn ở đình làng Chấp Lễ diễn ra vào lúc 18 giờ ngày 15/2 âm lịch. Tại miếu Cô Hồn - bên tả của đình làng và tách rời với điện thờ Thần. Văn tế của lễ cúng cô hồn ở các đình làng rất giống với Văn tế của lễ Tống Na trong lễ Cầu Ngư của các cư dân vùng biển. Văn tế cô hồn thật là lâm ly, bi thiết, xót thương cho những vong hồn đã về nơi chín suối nhưng cõi nhân gian không có ai cúng tế và phụng thờ.

* Lễ Tỉnh sanh - Túc yết diễn ra vào lúc 0 giờ 1 phút ngày 16/2 âm lịch. Sau khi khởi chinh, cổ, trong nền nhạc lễ, vị Chánh tế làm lễ tế cáo trời đất dâng hương, dâng rượu tại hương án được đặt ở trước sân đình... Vật phẩm hiến tế của lễ Tỉnh sanh trong lễ cúng đình ngoài hương, đăng, trà, quả và rượu thì còn có heo và con heo ấy phải là loại heo toàn sắc, toàn sinh (tức là - loại heo một màu, và tế sống nguyên con). Sau khi heo bị thọc tiết và được đưa đi cạo lông, người chấp sự dâng một tuần nhang lễ tạ Tỉnh sanh. Ba lá vàng được đốt lên để báo hiệu lễ Tỉnh sanh đã hoàn tất. Sau đó, chuyển qua lễ Tế Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi tại Miếu thờ Bà bên hữu đình làng...

Đình Làng Chấp Lễ

Trong các sắc thần do các triều vua ở nhà Nguyễn phong tặng thường chép là Thiên-Y-A-Na Diễn Ngọ Phi. Ngoài đời, thì thường gọi là Thiêt Y A Na. Nhà Nguyễn trung hưng ngay buổi đầu đã phong tặng: Hồng nhân phổ tế Linh ứng Thượng đẳng Thần. Các vua đời sau đời nào cũng có sắc phong tặng.

* Lễ tế Bà Thiên Y A Na vào lúc 1 giờ sáng ngày 16/2 âm lịch. Sau 3 hồi chín tiếng chinh, cổ lệnh, Ban tế tựu vị. 2 bên là 12 khóa sinh tay cầm cờ ngũ hành đứng hầu ở trước miếu. Trong nền nhạc bát âm, vị chánh tế thực hiện nghi thức hành sơ hiến lễ, tấn tửu, và đọc chúc văn.

* Lễ Tế chánh diễn ra vào lúc 2 giờ sáng ngày 16/2 âm lịch. Lúc này, cả 4 sắc phong thần đều được thỉnh nhập điện thờ. 2 hàng lễ sinh tay cầm cờ ngũ sắc đứng hầu nơi sân điện. Dân chúng ở trong làng đứng chật cả sân đình, tất cả đều giữ thái độ rất trang nghiêm. Đây là thời khắc giao cảm giữa thần linh và con người; giữa thế giới siêu nhiên và con người trần thế mà cầu nối của sự giao cảm ấy chính là các nghi thức tế lễ và Ban tế lễ.

Ba hồi chín tiếng chiêng, tiếng trống vang rền nội điện giữa canh khuya, khiến không khí càng thêm huyền ảo. Trong nền nhạc lễ, chánh tế và bồi tế tựu vị. Bốn lễ sinh hai tay nâng ngọn hoa đăng từng bước nhập điện thờ thần để làm lễ thượng hương, tấn tửu. Nghi lễ này còn được gọi là Đi Điện. Sau phần thượng hương, nghênh thần, cúc cung bái lạy là đến phần đọc chúc văn.

* Lễ Thứ được diễn ra ngay sau lễ Chánh. Lễ Thứ  là lễ hát cúng đình và dâng thần linh. Trong đó, Tôn vương là phần hát rất quan trọng trong lễ cúng đình Kỳ an - Xuân tế Vì vậy, những người đang có tang chế sẽ không được dự lễ này. Lễ Tôn vương bao giờ cũng có múa tứ linh gồm: Lân, Cọp, Rồng và ông Địa. Điệu múa tứ linh vừa nhộn nhịp, vừa tươi vui vừa thêm phần hài hước như muốn mang đến cho dân làng một năm mới an khang và thịnh vượng. Sau điện múa tứ linh là đến "múa Quỳnh tương" chúc rượu. Điệu múa này là sự bày tỏ lòng thành kính của dân làng đối với các bậc tôn thần qua những động tác rót rượu và dâng rượu lên án thờ được đặt trước cửa đình.

Sau cùng là cảnh đăng quang, kế vị của vị vua trẻ rồi chuyển sang phần ca múa đón chào cuộc đời mới đang đến với những điều tốt đẹp.

* Lễ Hồi sắc phong thần diễn ra lúc 6 giờ ngày 16/2 âm lịch. Nghi thức hành lễ của lễ hồi sắc không khác so với nghi thức của lễ rước sắc. Vẫn là khởi chinh, cổ và khởi nhạc lễ Ban tế lễ thượng hương, nghênh sắc nhập long đình và sau đó khởi kiệu. Đoàn người hồi sắc từ trình làng về nhà thờ Tiền hiền, dẫn đầu vẫn là Đội múa lân, sau đó là đến Đội cờ ngũ sắc và thập bát ban binh khí hộ tống Long đình...

* Lễ Tiền hiền: Sau khi các sắc phong đã yên vị ở trên án thờ, Ban tế lễ chuyển sang Lễ Tiền hiền vào lúc 7h ngày 16/2 âm lịch. Các vị chủ tế, bồi tế, thầy lễ và lễ sinh tiến hành một khóa lễ. Sau đó, dàn nhạc bát âm ngừng tấu. âm thanh nhạc lễ lắng dần, sân đình bỗng vỡ òa trong sự náo nức và thôi thúc của tiếng trống hội làng...

Lễ cúng đình Kỳ an - Xuân tế tại Khánh Hoà

Phần Hội: Những trò chơi dân gian như: Thi hát dân ca bài chòi, hát bội, thi đấu cờ tướng, đập ấm, kéo dây, chọi gà không chỉ là những trò vui chơi, giải trí mà còn thông qua lễ hội nhằm giáo dục các thế hệ, các dòng tộc quần cư trong thôn xóm thấm sâu đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" và tương thân, tương ái...