Lễ giỗ tổ nghề hát Xẩm

Xẩm là một loại hình dân ca của miền Bắc Việt Nam, phổ biến ở khu vực đồng bằng và trung du Bắc Bộ. "Xẩm" cũng còn được dùng để gọi những người hát xẩm, thường là người khiếm thị đi hát rong kiếm sống và do đó hát xẩm được coi là một nghề.

Sau nhiều thế kỷ bị mai một, Lễ giỗ tổ nghề hát Xẩm được tổ chức lần đầu tiên vào năm 2005 tại Văn Miếu quốc Tử Giám do Trung tâm Phát phiển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam tổ chức với sự góp mặt của hơn 20 nghệ nhân hát Xẩm khắp cả nước. Từ đó đến nay, lễ hội được tổ chức hằng năm.

Theo truyền thuyết, vào đời nhà Trần, vua Trần Thánh Tông có hai hoàng tử là Trần Quốc Toán và Trần Quốc Đĩnh. Do tranh giành quyền lực, Thái tử Trần Quốc Đĩnh bị Trần Quốc Toán hãm hại, chọc mù mắt rồi đem bỏ giữa rừng sâu. Vì hai mắt mù loà nên Trần Quốc Đĩnh chỉ biết than khóc rồi thiếp đi. Trong giấc mơ, bụt hiện lên rồi dạy cho ông cách làm một cây đàn với dây đàn làm bằng dây rừng và gẩy bằng que nứa. Khi tỉnh dậy, ông mò mẫm làm cây đàn và thật lạ kỳ, cây đàn vang lên những âm thanh rất hay khiến chim muông trong rừng sà xuống nghe và mang hoa quả đến cho ông ăn. Sau đó, những người đi rừng nghe tiếng đàn đã tìm thấy và đưa ông về. 

Khi trở lại với xã hội, Trần Quốc Đĩnh dạy đàn cho những người nghèo, người khiếm thị để họ có thể kiếm sống. Tiếng đồn về những khúc nhạc của ông lan đến tận hoàng cung và vua Trần Thánh Tông đã vời ông vào hát và nhận ra con mình. Dù trở lại đời sống cung đình nhưng Trần Quốc Đĩnh vẫn tiếp tục mang tiếng đàn, lời ca dạy cho người dân để họ có nghề kiếm sống. Nghề hát xẩm đã ra đời từ đó và Trần Quốc Đĩnh được suy tôn là ông tổ nghề hát xẩm nói riêng cũng như hát xướng dân gian Việt Nam nói chung. Sau này, người dân đã lấy ngày 22 tháng 2 âm lịch là giỗ tổ nghề hát xẩm và 22 tháng 8 âm lịch là ngày giỗ của ông. 

Lễ giỗ tổ nghề hát xẩm được Trung tâm Phát phiển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam tổ chức phục dựng lại theo nghi lễ truyền thống nhằm bảo tồn và vực dậy nghề hát Xẩm truyền thống, góp phần đóng góp cho sự nghiệp bảo tồn và phát triển văn hóa dân gian nói riêng và âm nhạc Việt Nam nói chung.