Hội Thắc Côn (Lễ cúng Dừa) tại Sóc Trăng

Lễ hội Thác Côn đã tồn tại gần trăm năm nay, gắn liền với truyền thuyết về chiếc Cồng Vàng của vùng An Trạch thời xưa. Truyền thuyết ấy kể lại rằng: ngày xưa ở tại An Trạch tự nhiên nổi lên một cái gò hình dạng giống như chiếc cồng. Chân người dẫm lên phát ra âm vang giống như tiếng cồng. Được ít lâu, tiếng cồng trong gò đất nhỏ dần rồi biến mất hẳn.

Hội Thác Côn

Nhân gian bèn lập 1 ngôi miếu thờ. Hàng năm, những người dân làng An Trạch lại cùng nhau tổ chức lễ hội cầu an ở tại miếu này và gọi đó là lễ hội Thác Côn. Trong tiếng dân tộc Khmer, Thác Côn có nghĩa là đạp cồng, gợi lại sự tích về tiếng cồng chiêng vang lên từ đất. Lễ hội Thác Côn có lệ cúng những chiếc bình bông được làm bằng trái dừa. Nét độc đáo của vật cúng khiến cho người ta còn gọi lễ này bằng một cái tên khác là lễ Cúng Dừa.

Rộn ràng lễ hội Cúng Dừa

Lễ hội Thác Côn cũng giống như lễ Cầu an, Cầu phước của đồng bào người Khmer nên tính chất nông nghiệp của nó được thể hiện ngay trong các lễ vật dâng cúng là những thứ hoa trái giàu sắc thái bản địa của cộng đồng các dân tộc ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long như trầu cau, hoa sen và trái dừa. Các thứ hoa trái tượng trưng cho sự thanh khiết và thiêng liêng ấy tập trung trên 1 vật cúng hết sức đặc biệt mà đồng bào người Khmer gọi là Slathođôn - bình bông được làm bằng trái dừa. Phần cây bông được tạo thành từ những lá trầu xanh và những bông hoa. Miếng trầu, lễ vật không thể thiếu trong các nghi thức đám cưới, đám giỗ cúng tổ tiên của các dân tộc ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long được cụm thành chiếc lá để trang trí cho Slathođôn.

Hoa sen với một ý nghĩa cao khiết và thánh thiện đã trở thành phổ biến trong văn hóa dân gian, chiếm một vị trí chủ đạo để làm nên hình tượng cây bông. Ngoài ra, người ta đôi khi cũng trang hoàng thêm những bông huệ, bông cúc vạn thọ nhằm mục đích phối hợp màu sắc nhưng vẫn thống nhất về ý nghĩa Cúng Dừa. Phần đế cắm hoa được làm bằng trái dừa, loại quả có nước tinh khiết và ngọt lành chẳng những chiếm vị trí quan trọng trong văn hóa ẩm thực của người dân Nam bộ, mà còn hiện diện trong hầu hết các lễ lộc, mang ý nghĩa cầu phước và cầu an. Trên cái đế cắm độc đáo bày hoa lá, nhang đèn, được sắp xếp gọn ghẽ. Bình hoa Slathođôn giản dị, tiết kiệm và khá đẹp mang tính tượng trưng rất cao là lễ vật chủ yếu ở trong lễ cúng.

Hai bên đường tràn ngập người bán bình bông làm bằng trái dừa

Có đến hàng chục giống dừa to nhỏ và màu sắc khác nhau thì cũng có đến hàng trăm kiểu phối hợp để tạo nên vô số Slathođôn đủ màu, đủ cỡ. Vào dịp lễ hội này, người dân làng An Trạch, nhất là các thanh niên nam nữ thu xếp việc nhà, sắm sửa trang phục để trẩy hội cầu phước và đây cũng là dịp để gặp gỡ bè bạn và những người thân. Theo lệ, người dân phải tự sửa soạn Slathođôn cho mình. Nhưng những du khách phương xa mỗi năm một đông nên nhiều gia đình khéo tay đã trở thành đầu mối cung ứng những vật cúng cho các thiện nam, tín nữ. Tính ra vào mỗi kỳ lễ hội, An Trạch phải nhập đến hàng vạn trái dừa. Những người dự hội thường cầu phước cho cả gia đình mình nên cũng sắm sửa luôn hương hoa, dầu gió và chỉ đỏ để lấy may, lấy phước về nhà. Dân gian quan niệm, đi lễ hội, viếng danh lam thắng cảnh là đem cái phước, cái lành về nhà mình. Người ta dâng cúng các vật phẩm như dầu gió, chỉ đỏ và cả hạt giống lúa, bắp, rồi mang về phòng khi trở trời trái gió có phương dược để khui phong; khi cưới xin có chỉ hồng buộc tay cho con cháu để lấy hên; khi vào vụ thì có hạt giống lành gieo trồng để cầu cho mùa màng sung túc...

Nghi thức cúng dừa tại lễ hội

Nghi thức cúng dừa làm cho lễ hội Thác Côn mang nét đặc trưng riêng với cảnh tượng ngoạn mục hiếm thấy ở bất kỳ một lễ hội nào. Tuy nhiên, nhìn từ sự tích đến thời điểm tổ chức, từ lễ vật đến nghi thức cúng bái, thì Thác Côn là hình ảnh của một lễ cầu an, làm phước theo truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer ở vùng Nam bộ trong bối cảnh giao lưu về tập tục, tín ngưỡng của các dân tộc anh em ở trong khu vực.

Trong mỗi một kỳ lễ hội, vùng An Trạch đón hàng vạn lượt du khách từ khắp các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long về để dự lễ. Họ đến đây vừa là để trẩy hội vừa là để thành kính dâng hương khấn Phật cầu mong cho cuộc sống được bình an, hạnh phúc. Du khách từ phương xa có đến lễ Cúng Dừa vào buổi tối thì cũng chẳng ngại lỡ độ đường, bởi đêm lễ hội Thác Côn diễn ra là đêm thức trắng. Các hoạt động văn hóa, văn nghệ và vui chơi, giải trí diễn ra náo nhiệt, quán ăn, quán nước phục vụ đến tận sáng. Nam thanh, nữ tú của 3 dân tộc có dịp giao lưu và kết bạn, vùng An Trạch chan hòa không khí nô nức của đêm hội trăng rằm. Lễ Cúng Dừa kéo dài trong 3 ngày, vào buổi chiều ngày thứ 3 lễ hội kết thúc, nhưng dư âm vẫn còn đọng lại ở trên những trái dừa chất đống cao như núi trong sân miếu Thác Côn. Đó cũng chính là lúc dân làng An Trạch thực hiện nghi lễ cuối cùng, một nghi lễ đậm tính chất nông nghiệp, bắt nguồn từ tín ngưỡng cổ xưa mà những du khách ở phương xa ít có dịp được chứng kiến. Nghi lễ do các bà lão và do các thiếu nữ ở trong làng tiến hành. Họ lấy những hạt giống ngũ cốc đã được đặt ở trên bệ thờ suốt những ngày lễ hội, trước những lời cầu mong chứa chan ước vọng của du khách thập phương. Họ lấy 1 ít tro, nhang từ các lư hương đầy ắp, cả những chân nhang cháy dở ở trong ngôi miếu thiêng, đặt vào cái mâm bạc chuyên dùng đựng các vật cúng của đồng bào dân tộc Khmer. Những người phụ nữ ở An Trạch nối nhau đi ra đồng, đem những vật phẩm từ miếu Thác Côn để dâng cúng đất đai, dâng cúng hồn lúa, dâng cúng những vị thần bảo hộ cho ruộng vườn, làng mạc và tỏ lòng biết ơn mưa thuận, gió hòa đã đem lại một cuộc sống sung túc cho nhà nông. Với niềm tin mộc mạc và thuần phác, những người phụ nữ làng An Trạch làm đúng những nghi lễ mà các bậc tổ mẫu thời xưa đã thực hiện. Họ rải những hạt giống được lấy từ miếu Thác Côn lên các cánh đồng, rắc tro, nhang lên bờ ruộng để cầu mong những hạt giống ấy, những tro, nhang ấy trả về một mùa màng bội thu, cho cái chu kỳ bất tận của trời đất, nắng mưa luôn mang tới hạnh phúc, no ấm cho mọi người, cho mọi gia đình.

Lễ hội Cúng Dừa thu hút đông đảo người dân tham gia

Lễ hội Thác Côn của đồng bào dân tộc Khmer ở tỉnh Sóc Trăng thể hiện được ước vọng về sự an lành, hạnh phúc, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, người người có được một cuộc sống an lành, giúp người ta nhớ về cội nguồn, tổ tiên, ông bà để sống chan hòa và yêu thương nhau hơn./.

Theo BĐT Cần Thơ